Szafran Bronisław (1897–1968), botanik, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Instytutu Botaniki Polskiej Akademii Nauk.
Ur. 30 V w Brzeżanach, w wielodzietnej rodzinie Tomasza, nauczyciela greki i łaciny w tamtejszym Gimnazjum św. Anny, potem w gimnazjum w Chrzanowie, i Heleny z Truszkowskich. Jego bratem był m.in. Jarosław (zob., tu informacje o innych braciach).
Po ukończeniu szkoły powszechnej w Brzeżanach uczył się S. od r. 1908 w tamtejszym klasycznym Gimnazjum św. Anny. Na wieść o wybuchu pierwszej wojny światowej przerwał naukę i 4 VIII 1914 wyruszył z odziałem Strzelców Brzeżańskich do Krakowa; po utworzeniu Legionów Polskich oddział wszedł z czasem w skład 1. pp I Brygady. W l. 1915–16 kontynuował S. naukę gimnazjalną w Dębicy, prawdopodobnie na kursach organizowanych przez wojsko; maturę, jak sam podawał, zdał w Brzeżanach (świadectwo wystawiono z datą 21 III 1918). Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 został wcielony do armii austro-węgierskiej i wysłany na front włoski; znalazł się w 100. (lub 55.) pp, zajmującym pozycje nad Piawą. Na wiadomość o zawarciu 9 II 1918 pokoju brzeskiego między państwami centralnymi a Ukraińską Republiką Ludową zdezerterował i przepłynąwszy wezbraną Piawę oddał się do niewoli włoskiej. Spędził w niewoli ok. 10 miesięcy, najpierw w Santa Maria koło Neapolu, potem w Succiso di Remisetto koło Reggio nell’Emilia w Apeninach Północnych, gdzie pracował przy wyrębie lasu; ciężko chorował na malarię. Po zakończeniu wojny dotarł do Francji i w lutym 1919 zgłosił się do armii gen. Józefa Hallera, po czym wrócił z nią do kraju w maju t.r. Służył następnie w 9. komp. sztabowej I Instrukcyjnego Pułku Piechoty; jako strzelec II kl. w komp. sztabowej 150. Pułku Piechoty Strzelców Kresowych brał udział w wojnie polsko-sowieckiej. Po zakończeniu działań wojennych został oddelegowany w stopniu sierżanta do Urzędu Gospodarczego Grupy Operacyjnej gen. Stanisława Pruszyńskiego.
Dn. 31 I 1921 został S. zwolniony z wojska i od lutego t.r. studiował na Wydz. Filozoficznym UJ. Specjalizując się z botaniki u Władysława Szafera, został w r. 1923 przez niego zatrudniony jako wolontariusz w Inst. Botanicznym UJ. Dn. 15 II 1926 ukończył studia, uzyskując absolutorium. Od 14 VI t.r. był współpracownikiem Komisji Fizjograficznej, a od 30 V 1927 także Komisji Geograficznej PAU; od r. 1926 należał do Polskiego Tow. Botanicznego. Dn. 1 IX t.r. podjął pracę jako nauczyciel biologii w Prywatnym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim w Chrzanowie. Doktoryzował się 21 IV 1927 na Wydz. Filozoficznym UJ z filozofii w zakresie botaniki na podstawie napisanej pod kierunkiem Szafera pracy Budowa i wiek torfowiska w Pakosławiu pod Iłżą („Spraw. Kom. Fizjograficznej PAU” T. 61: 1926 [1927], po niemiecku w „Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres. Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles, Série B: Sciences Naturelles” 1925 nr 8); po raz pierwszy w polskiej botanice wykorzystał wtedy do badań nad historią roślinności metodę analizy pyłkowej.
Dn. 1 VII 1928 został S. adiunktem w lwowskiej Stacji Botaniczno-Rolniczej (od r. 1935 Dział Uprawy Łąk i Pastwisk Wydz. Rolniczego) Państw. Inst. Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach i objął kierownictwo jej Stacji Doświadczalnej Uprawy Łąk i Pastwisk na Czarnohorze koło Worochty. Na połoninie Pożyżewskiej i w Zawojeli w dolinie Górnego Prutu prowadził badania nad podniesieniem wydajności połonin; wyniki opublikował wspólnie z Walerym Swederskim w pracach: Badania nad podniesieniem produkcji roślinnej na pastwiskach górskich i łąkach podgórskich w Karpatach Wschodnich… („Pam. Państw. Inst. Gospodarstwa Wiejskiego” T. 13: 1932) oraz Dalsze badania nad podniesieniem wydajności połonin wschodnio-karpackich… (tamże T. 16: 1936). Równocześnie badał mchy i z tego zakresu ogłosił prace m.in. Zapiski briologiczne z Tatr… („Spraw. Kom. Fizjograficznej PAU” T. 62: 1927), Torfowce Polesia („Prace Biura Melioracji Polesia” T. 1: 1930 nr 3) oraz Materiały do flory mchów Karpat Pokuckich… („Kosmos”, S. A, T. 61: 1937). Publikował też prace dotyczące czwartorzędowych mchów kopalnych, m.in. Mchy dyluwium w Staruni… („Starunia” T. 1: 1934) i Flora driasowa w Krościenku nad Dunajcem. Flora mchów („Biul. Państw. Inst. Geol.” 1939 nr 24). Był autorem publikacji Rodzaje polskich mchów („Kosmos”, S. B, T. 64: 1939); była ona pierwszym opracowaniem 141 rodzajów mchów z całej Polski (zawierającym klucze do ich oznaczania i ryciny). Dn. 11 V 1938 został odznaczony brązowym medalem za długoletnią służbę w Państw. Inst. Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach.
Podczas drugiej wojny światowej, po zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną, pracował S. od 1 I 1940 jako ogrodnik w uniwersyteckim ogrodzie botanicznym (Uniw. im. I. Franki) u Stanisława Kulczyńskiego. Po zajęciu miasta przez armię niemiecką w czerwcu 1941 początkowo pozostawał bez pracy, a 1 IX 1941 został zatrudniony w Institut für Fleckfieber- und Virusforschung Rudolfa Weigla. Współpracował z AK, m.in. w r. 1943 lub na początku r. 1944 przewoził do Warszawy hodowlę wszy do produkcji przez AK szczepionki przeciwtyfusowej. W obawie przed nadciągającą Armią Czerwoną lub odkryciem przez Niemców jego związków z AK, wyjechał w marcu 1944 do swojego brata, nadleśniczego w Tarnowie, który zatrudnił go jako leśniczego nasiennego (prawdopodobnie fikcyjnie), a 1 VII t.r. jako leśniczego w Gumniskach (obecnie dzielnica Tarnowa).
Po zakończeniu okupacji niemieckiej Krakowa S. został 3 III (być może już 1 II) 1945 u Szafera starszym asystentem w Inst. Botanicznym UJ, następnie był od 1 IX 1946 adiunktem w Ogrodzie Botanicznym UJ. Dn. 13 XI 1947 habilitował się na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym UJ i uzyskał stopień docenta w zakresie systematyki roślin ze szczególnym uwzględnieniem briologii na podstawie rozprawy opublikowanej w dwóch częściach: Próba wyjaśnienia związku filogenetycznego między sekcjami torfowców… („Acta Societatis Botanicorum Poloniae” T. 17: 1946 nr 2), w której przedstawił związki filogenetyczne między sekcjami torfowców na podstawie analizy morfologiczno-anatomicznej 45 gatunków, oraz Pochodzenie i rozmieszczenie geograficzne polskich gatunków torfowców, opublikowanej jako Pochodzenie torfowców… (tamże T. 20: 1949–1950 nr 1), w której jako przypuszczalny obszar pochodzenia torfowców wskazał wilgotną, południowo-wschodnią część wyżyny znajdującej się obecnie na terenie Brazylii. Mimo stopnia docenta był nadal zatrudniony jako adiunkt, chociaż w l. 1948–50 sprawował funkcję delegata docentów nieetatowych do Rady Wydz. Matematyczno-Przyrodniczego UJ. Od r. 1948 był zastępcą dyrektora Ogrodu Botanicznego UJ. Prowadził ćwiczenia z oznaczania mszaków oraz wycieczki briologiczne, a od t.r. także wykłady monograficzne poświęcone mszakom, zwłaszcza ich morfologii i systematyce. W pracy badawczej zajmował się już wyłącznie mchami. Opublikował wysoko cenione prace dotyczące mchów kopalnych wieku trzeciorzędowego, które dostarczyły nowych materiałów dla flory tego okresu w Polsce i Europie, m.in. Plioceńska flora mchów w Krościenku nad Dunajcem („Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. PAU, Dział B: Nauki biologiczne” T. 33: 1948 nr 5, po angielsku w: „Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres. Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles, Serie B: Sciences Naturelles (I)” 1948 nr 1–10) oraz Tortońskie mchy ze Starych Gliwic na Śląsku… („Monographiae Botanicae” T. 7: 1958). W pracy Przeżytki z epok ubiegłych we florze mchów Polski i wschodnich krain sąsiednich… („Ochrona Przyr.” T. 18: 1948) omówił spotykane wśród mchów reliktowe gatunki preglacjalne (rosnące na tych terenach przed zlodowaceniem) oraz glacjalne (przywędrowały tam dzięki zlodowaceniu). Opublikował też Klucz do oznaczania najpospolitszych mszaków i paprotników (W. 1948). Prowadząc badania briologiczne w różnych regionach Polski, publikował ich wyniki m.in. w pracach Mszaki Pienin… („Ochrona Przyr.” T. 20: 1952), w której zamieścił wykaz systematyczny 244 gatunków, Mchy Jury Krakowsko-Częstochowskiej z uwzględnieniem rezerwatów przyrody… (tamże T. 23: 1955), w której scharakteryzował warunki życia mchów na tym obszarze, wydzielił ich elementy geograficzne oraz opisał zespoły naskalne, a także zamieścił spis 278 gatunków wraz ze stanowiskami, oraz Zapiski briologiczne z Karpat Zachodnich (Beskidy, Tatry, Pieniny) („Fragmenta Floristica et Geobotanica” T. 2: 1956 nr 1).
Dn. 30 VI 1954 otrzymał S. tytuł profesora nadzwycz.; od września t.r. równocześnie z funkcją w Ogrodzie Botanicznym UJ, zajmował stanowisko profesora w Katedrze Systematyki i Geografii Roślin na Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi UJ oraz pracował na pół etatu w Zakł. (od r. 1956 Inst.) Botaniki PAN, gdzie kierował zorganizowaną przez siebie Pracownią Briologiczną, przekształconą w r. 1956 w Zakł. Briologii. W l. 1958–66 był członkiem Rady Naukowej Inst. Botaniki PAN, a od r. 1958 do śmierci członkiem Komisji Biologicznej Oddz. PAN w Krakowie. Kontynuując badania briologiczne, opublikował w ramach współredagowanej przez siebie serii „Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych” (T. 1: 1957, T. 2: 1961), obszerne dwutomowe dzieło Mchy (Musci), obejmujące opisy i klucze do oznaczania 623 gatunków mchów (całość tej flory występującej w Polsce). W pracy Bryophyta I. Musci – Mchy, ogłoszonej w serii „Flora słodkowodna Polski” (T. 16: 1963) opisał 196 gatunków mchów oraz ich liczne podgatunki i formy, nie tylko słodkowodne, lecz także rosnące na brzegach potoków i rzek, na torfowiskach i bagnach oraz na wilgotnych skałach opryskiwanych przez wodę, w tym gatunków występujących w zasadzie na podłożu suchym, lecz wytwarzających specjalne formy przywiązane do siedlisk mokrych. Po zakończeniu w r. 1962 pracy w Inst. Botaniki PAN pełnił nadal bezinteresownie funkcję p.o. kierownika Zakł. Briologii. W r. 1963 władze UJ bezskutecznie występowały do Min. Szkolnictwa Wyższego o nadanie S-i tytułu profesora zwycz. Dn. 1 XII 1965 objął dyrekcję Ogrodu Botanicznego UJ; doprowadził do końca budowę ówcześnie największego w Polsce kompleksu szklarni tzw. jubileuszowych (dla uczczenia 600-lecia UJ), składającego się z wysokiej palmiarni i pięciu niższych obiektów, oraz kierował zagospodarowaniem przyłączonych do ogrodu terenów i urządzeniem tam alpinarium ozdobnego. W tym czasie opublikował m.in. Mchy Beskidu Śląskiego i Małego… („Fragmenta Floristica et Geobotanica” T. 11: 1965 nr 4), gdzie oprócz charakterystyki, podał systematyczny wykaz gatunków i zrekonstruował ich historię. Był też autorem popularnej książeczki Rola mszaków w przyrodzie i w gospodarstwie człowieka (Kr. 1966). Ogółem ogłosił co najmniej 56 prac, dzięki którym został uznany za najwybitniejszego polskiego briologa swych czasów. Był promotorem ośmiu prac magisterskich i jednej dysertacji doktorskiej. Należał do Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika. Dn. 30 IX 1967 przeszedł na emeryturę, ale nadal był czynny naukowo, m.in. wszedł t.r. w skład Rady Naukowej Ogrodu Botanicznego UJ oraz prowadził bezinteresownie wykłady i ćwiczenia dla studentów UJ. Zgromadził bogate zbiory zielnikowe (kilka tysięcy kopert, obecnie w zielnikach Inst. Botaniki UJ i Inst. Botaniki PAN). Zmarł 4 VII 1968 w Krakowie, został pochowany 8 VII na cmentarzu Rakowickim.
W małżeństwie zawartym 26 VI 1928 w Krakowie z Marią z Juszczakiewiczów (zm. 1975), nauczycielką szkoły podstawowej w Luszowicach, miał S. syna Zdzisława Adama, biochemika, profesora Collegium Medicum UJ.
Köhler P., Bibliografia botaniki w Towarzystwie Naukowym Krakowskim Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (1818–1952–2003)…, Kr. 2004; Mącznik H., Pracownicy Instytutu Puławskiego w latach międzywojennych (1917–1939), Puławy 1983; Nowak M., Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk (1953–2003). Bibliografia. Kr. 2003 II; Słown. biologów, (błędy); – Köhler P., Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności. Botany at the Academic Society of Cracow, Academy of Sciences and Lettres and Polish Academy of Sciences and Lettres (1815–1952), „Studia i Mater. do Dziej. PAU” T. 2: 2002; tenże, Bronisław Wiesław Sulimir Szafran, „Wiad. Botaniczne” 2000 nr 3–4 s. 78–82 (fot.); Puławy 1862–1962, „Pam. Puławski” 1965 z. jubileuszowy; Zastawniak E., Köhler P., Polskie badania paleobotaniczne trzeciorzędu. Polish paleobotanical research of the Tertiary, „Botanical Guidebooks” T. 25: 2001 s. 125–7; – Szafer W., Wspomnienia przyrodnika. Moi profesorowie – moi koledzy – moi uczniowie, Wr. 1973 (fot.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Chrońmy przyr. ojczystą” 1969 nr 4 s. 28–9 (W. Szafer), „Dzien. Pol.” (Londyn) 1968 nr z 8 X, „Dzien. Pol.” 1968 nr 161, 162, 1975 nr 246 (dot. żony), „Kron. UJ za r. 1967/8” [1971] s. 108–9 (J. Kornaś), „Wiad. Botaniczne” 1969 nr 1 s. 3–7 (A. Środoń, częściowa bibliogr.), s. 73–4 (W. Wróbel-Stermińska); – Arch. PAN: sygn. I–8 (zespół Minerwa); Arch. UJ: sygn. S III 246, WBNZ 29, WF II 504, WF II 508, WMP 46; Muz. Ogrodu Botanicznego UJ: sygn. B 103, B 343, OB. 199; – Informacje syna, Zdzisława Szafrana z Kr.
Piotr Köhler